KOVUK
1. Ad; bir şeyin oyuk durumda bulunan iç bölümü.
2. Sıfat; oyuğu olan.
3. Teşmil; ancak sığınılacak kadar küçük yer, barınılan yer.
. . . aklınız orada kalıyor . . . bu da modern zamanda korkunç bir zihinsel sığlaşmayı beraberinde getiriyor. Şu anda her ev bir "uğultu değirmeni". . . İnsanın içine girip huzur bulabileceği bir kovuk yaratmak çok zor. . .
Dünyaya Geldim Gitmeye
Kemal Sayar
Kovuk kişiyi sarmalar, güven hissi verir, alan yaratır…
Kentli, ziyaretçi ve kent dokusunun kendisi için bir kovuk...
İnsan doğası gereği, çevrelenme, korunaklı bir alanda bulunma hissine ihtiyaç duymaktadır. Bu his ancak doğal ve yapılı çevrenin dengeli olarak bir araya gelmesi ile tam olarak tatmin edilebilecektir.
Korunaklı bir boşluk olarak, ‘Kovuk’, kentliyi kendine çeker, sarmalar. Kovuktaki kullanıcı, alan çevresindeki yüksek katlı binalardan izole olur kendi ölçeğinde bir meydanda gündelik hayata karışır. Gündelik kullanımla değer kazanan bu mekân, kentlinin belleğinde yer ettikçe buluşma noktası, düğüm noktası, kent için belirgin bir imge haline gelir.
Tarihten günümüze dek kent denince akla gelen kullanım ögesi kentsel kamusal ve açık mekanlardır. Meydanlar kentsel anlamda önemli odaklar olma özelliği taşımaktadır. Geleneksel Anadolu kentlerinin yapı taşı mahallelerdir, mahalleler ise dini ve hamam, medrese gibi sosyo-kültürel yapılar çevresinde yerleşmektedir. Bu kentlerde var olan meydan, genellikle dini yapılar çevresinde örgütlenen sosyo-kültürel yapılar -ve ardından gelen konut yapılarının- arasında kalan açık alanlar olarak kendini gösterir, bu açıdan geleneksel Türk mahallesinin odağındaki meydanlar, mahalleli tarafından kullanılan, günlük yaşama dahil olan, cami, çeşme, hamam ve kahve gibi yapılar tarafından domine edilmektedir. Kovuk da temellerini geleneksel Türk kentindeki örgütlenmeden alır. Yarışmaya konu olan meydan, alanda tasarlanan cami, sosyo-kültürel ve eğitim aktiviteleri ile ticari aktiviteler yardımı ile oluşur, ilim ve bilim ile güçlenerek meydan kimliğine kavuşur.
Kovuk Talas gündelik hayatında kendine yer etmiş birçok aks üzerinde kendini göstererek bir karşılaşma mekânı tanımlar. Kendi içinde oluşturduğu kentsel boşluk gündelik hayatta ihtiyaç duyulan aktiviteleri tek bir Kabuk altında toplar, kolaylaştırıcı çözümler getirir, geçirilen zamanı keyifli hale getirme imkânı sunar.
Meydanı oluşturan Kovuk, Talas’ta kurgulanmış olan, Talas’ın zengin tarihsel dokusunun deneyimlenmesine olanak sağlayan Rota Talas için bir başlangıç noktası tanımlar. Kültürel rotaya ilişkin bilgi sağlayabilecek mekanlara yer vermektedir. Aynı zamanda Gastronomi Rotası, Trekking Rotası gibi yeni rota önerileri sayesinde geçmiş ile günümüz arasında bir köprü oluşturularak Rota Talas vurgulu hale gelmektedir. Kovuk’u merkeze alan öneri bisiklet ve yaya yolları ile kültürel rota kurguları desteklenir, aynı zamanda Kayseri Kültür Rotasına da bağlantı sağlanır.
Kovuk, sosyo-kültürel ve dini fonksiyonların yanında içinde barındırdığı ticari aktiviteler ile yerel kalkınmayı ve üretimi destekler. Çarşısında bulunan ticari fonksiyona sahip dükkanlar yerel ürünlerin satışı, kadın kooperatiflerinin satış birimleri gibi alanlara ayrılmıştır.
Yeşil Kabuk, Kovuk’u örterek, sarmalama hissini tamamlar, yüksek yapıların arasında kente nefes aldıran, sosyal bir mekân oluşturur aynı zamanda küçük ölçekli bir kent korusunun da temellerini atar. Bu koruda Kayseri’de yetişen endemik bitki ve ağaç türleri ile birlikte hemen hemen her iklim türüne uyum sağlayan servi çamı gibi dayanıklı ağaçlar bulunmaktadır. Yeşil Kabuk, Kovuk’u örterken, birçok sosyal aktivite alanını bünyesinde barındırır. Karşılama amfisi, çocuk oyun alanı ve tırmanma alanı, etkinlik amfisi Yeşil Kabuk kurgusu ile bir araya gelir.
Kabuk ve Kovuk’un birleşimi ile ortaya çıkan kentsel boşluk, donatılar ile sarmalanmıştır. Bankamatik alanları, muhtarlık, zabıta karakolu, bisiklet istasyonları ve park alanları, araç parkı meydanı çevrelemektedir. Kovuk’un ortasına konumlandırılan çınar ağacı ise, nesiller boyu süregelen geleneksel Türk kentlerinde olduğu gibi, yıllar geçtikçe köklenerek meydan olma özelliğini güçlendiren bir simge olarak yükselecektir.
Kentsel Tasarım Kararları
Proje alanı doğusunda Kayseri kent merkezi, Erciyes Üniversitesi ve çeşitli odak alanları ile batısında bulunan konutlar ve öğrencilere yönelik konaklama alanları arasında, Güneyinde bulunan, geleneksel ve modern konut dokusu, Talas Kent Merkezi ve birçok odak ile kuzeyinde bulunan konutlar, Erciyes Üniversitesi 15 Temmuz Yerleşkesi gibi mekanlar arasında farklı karşılaşmalara olanak tanıyan bir köprü potansiyeline sahiptir. Alanın bu açıdan potansiyelini değerlendirebilmek adına, kentin bütününde baskın yaya aksları, ulaşım ağı ve odak noktaları dikkate alınarak yaya rotaları belirlenmiştir.
Hali hazırda kentte bulunan bisiklet rotası birçok noktayı birbirine bağlamakta ancak yeni bir odak noktası haline gelecek Mevlâna Meydanına uğramamaktadır. Bu bağlamda proje alanının doğusunda ve batısında bulunan Cemil Baba ve Turgut Özal Caddelerinden geçerek Sivas Bulvarına bağlanan bu yolla Cumhuriyet Meydanına bağlantıyı kolaylaştıran bisiklet yolu önerilmiştir. Aynı zamanda bisiklet yolu yardımı ile Ali Dağı eteklerine bağlantı planlanmıştır.
Önerilen bisiklet yollarının da yardımı ile Rota Talas kültür rotasının kapsamı genişletilerek, gastronomi rotası, Ali Dağı Trekking rotası gibi kollar eklenmiştir. Bölgedeki tarihi zenginliğin yanında yöresel kalkınmayı destekleyen aktivitelerin ve doğal güzelliklere dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca Talas’ta kurgulanmış olan kültür rotasına çeşitli kolların eklenmesi ve Kayseri Kültür Rotası ile bağlantısının sağlanması, bölgesel ve ulusal ölçekteki farklı rota ağlarına eklenmesi açısından da olumlu etki yaratacaktır.
Tasarım Stratejisi
Tasarıma konu alan; doğal bitki örtüsü ile birçok kent donatısının yer aldığı, tarihi Talas ilçesinde, yeni bir yerleşim ve odak noktası haline gelmiş olan Mevlâna Mahallesi, şehir merkezinden toplu taşımayla rahatça erişilebilen bir noktada bulunmaktadır. Bu kapsamda, arazi içerisinde yer alan fonksiyonlar, geniş yelpazesi ile ticari, kültürel ve yöresel mekanlar ile ferah yeşil alan kullanımı, mahalleliler, kentliler ve şehri ziyaret eden insanlar için büyük bir önem arz etmektedir. Arazi çevresinde bulunan yüksek yapılar ve bu yapıların tasarıma konu olan alan için oluşturduğu ufuktaki beton duvar etkisi, alanı kullanan insanların yeşille ilişkisine bağlı olarak onları etkilemekte, arazi üzerinde hacimsel bir baskı oluşturmaktadır.
Kovuk fikri arazinin çevresine bir cevap niteliğinde düşünülmüş, yüksek yapıların arasında, kullanıcıların nefes alabilecekleri, insan ölçeğinde rahatça zaman geçirebilecekleri bir mekân üretme pratiği olarak ele alınmıştır. Kelime anlamı "bir şeyin oyuk durumunda bulunan iç bölümü" olan "Kovuk" anlamıyla bütünleşen bir kapsamda, tüm alan ilk aşamada bir boşluk ve yeşil zemin olarak düşünülmüş, arazide halihazırda bulunan servis ve hizmet fonksiyonlarının sürdürülmesinin yanı sıra yeni ticari ve kültürel mekanlarla desteklenmiştir. Kovuk, kentlinin yoğun kent yaşamında ve dokusunda kendi kişisel alanında ve insan ölçeğinde nefes alması için oluşturulmuştur. Kovuk boyunca oluşturulan kentsel pasaj ve ona bağlı Bilgi Evi, Kültür Evi, Cami gibi yapılar sayesinde mahalleli ve kentlinin ticari, sosyo-kültürel ve dini yaşamlarını zenginleştirmektedir.
Doğal eğim ve bitki örtüsünü mümkün olabilecek en yüksek seviyede korumak ve geliştirmek için halihazırda bulunan yeşil doku arazi boyunca kesintisiz bir şekilde ele alınmış, arazinin kaldırım kotlarından meydana doğru uzanan, projenin her noktasına engelli dolaşımını mümkün kılan eğimli sert zeminler sayesinde kullanıcıların meydana erişimi sağlanmıştır. Sert zeminler projenin ana fonksiyonlarına arazinin toplu taşıma durakları, bisiklet ve yürüyüş yolları, kültür rotaları ile otopark ve kesişim noktalarından kolayca erişilebilecek şekilde düzenlenmiştir. Proje kısaca iki katmandan oluşmaktadır. Yeşil Kabuk doğal yeşil alanlar ile bütünleşen yeşil çatıyı ve üzerindeki oturma, dinlenme, aktivite alanlarını tanımlarken, Kovuk sert zemin ile Yeşil Kabuğun altında kalan, kapalı ve yarı açık alanlara erişime olanak sağlayan yırtık ile kentsel meydanı adlandırmaktadır.
Yeşil Kabuk
Zengin bitki örtüsü ile büyük, yaşlı ağaçları barındıran arazi, kent ölçeğinde yüksek yapıların arasında bulunan yeşil bir kabuk ile bölünmektedir. İnsanların nefes alabileceği, kesintisiz doğal yaşamın içinde çeşitli kullanımlarına hizmet eden bir yüzey oluşturulmuştur. Bu yüzey, yani Yeşil Kabuk, üzerinde arazinin eğimine göre oluşturulmuş kademelendirmeler sayesinde, kullanıcıların rahatlıkla dolaşımını sağlayabilmektedir. Her noktada kaldırımla aynı kotta bütünleşen yüzeyler ve üzerlerindeki amfi düzenindeki oturma birimleri, farklı noktalardaki sahne yüzeyleri sayesinde birçok sosyal ve kültürel etkinlik için elverişli bir zemin oluşturmaktadır.
Yeşil Kabuğun üstünde yer alan çocuk oyun parkları, sahneler, eğime yerleştirilmiş amfiler ve yırtıklar, doğal bitki örtüsünün arasında kullanıcılar için kesintisiz bir yeşil deneyimi sunar. Çevresindeki yüksek yapılardan soyutlanan alan, kullanıcıları için insan ölçeğinde bir doğal yaşam alanı oluşturmaktadır. Yeşil kabuğun her ucunda ve kenarında bulunan yaya erişim noktaları, bisiklet park noktaları, şarj istasyonları, toplu taşıma kartı dolum noktaları, otopark, taksi ve otobüs durakları sayesinde kentin her noktasından kolayca erişilebilir bir kentsel yeşil odak olarak tasarlanmıştır.
Kabuğun özellikle zengin bitki örtüsü bulunan kısımlarında zemine minimum derecede müdahale edilmiş, sert zeminler ve eklemeler yalnızca kullanıcıların zaman geçireceği alanlarda yoğunlaştırılmıştır.
Kovuk
Yeşil Kabuğun yırtılıp, alt kottan devam etmesiyle üretilen Kovuk, kapalı hacimleri ve yarı açık alanların sınırlarını tanımlayan, ortasında kent meydanını oluşturan sert zemin örgütlenmesini tanımlamaktadır. Güneydoğu- Kuzeybatı ve Güneybatı- Kuzeydoğu yönlerinde kesintisiz şekilde ilerleyen rota; cami, bilgi evi, kültür evi, muhtarlık, güvenlik, zabıta, ıslak hacimler ve ticari alanların tanımladığı kentsel pasajı barındırmaktadır.
Geleneksel Türk mahalle yapısındaki örgütlenme şekli olan cami çevresinde üretilen sosyal alanlar ve mekân kurgusu, projeye uygulanmış, caminin yalnızca ibadet alanı olarak değil, meydanla direkt ilişkisi olan sosyal ve kültürel bir mekân olarak da kullanılmasına olanak sağlamıştır. Aynı meydanla hem görsel hem de açılabilir cephesi sayesinde fonksiyonel olarak da ilişkilendirilebilen bilgi evi ile kültür evi, meydanın kullanımını desteklediği gibi, meydanın sosyal ve rahatlatıcı etkisinden de yararlanmaktadır. Kentsel bir dolaşım promenatı olan kovuk, anı zamanda kentsel bir pasaj oluşturmakta, yöresel üretim ve tarihi ticari fonksiyonları barındırabilecek şekilde konumlandırılmış, Kovuk boyunca ticari ve sanatsal hayatı destekleyecek nitelikte oluşturulmuştur.
Kent Mobilyaları ve Ticari Cepheler
Tasarımın sürekliliğini ve yatay düzlem üzerindeki bütünlüğünü bozmayacak şekilde tasarlanmış olan kent mobilyaları, aydınlatmalar, bankamatik noktaları, bisiklet park ve şarj istasyonları ile duraklar, projeye ek bir nitelikte değil, arazinin kendisiyle birlikte düşünülerek tasarlanmıştır. Arazide kullanılan katmanlar bir tasarım hattı olarak ele alınmış, arazinin kendisi yükseltilerek oluşturulmuştur. Bankamatik, otobüs durakları, taksi durağı ve çevre yapıların altında kalan ticari kullanımın üst yüzeyleri için projenin geri kalanıyla aynı dilde üst örtüler tasarlanmış, kullanıcılar için insan ölçeğine indirilmiştir. Oturma elemanları özellikle Yeşil Kabuk üstünde arazi kademelenmeleri boyunca izdüşümü eğrileri ile birlikte, zeminden yükseltilen yüzeyler olarak araziye yayılmış ve farklı noktalardaki sahne ve meydanlarla birlikte çalışacak şekilde örgütlenmiştir. Kovuk üstündeki kent mobilyaları ise hacimsel ahşap elemanlar olarak tasarlanmış, güzergahın etkisini destekleyecek nitelikte yerleştirilmiştir. Tasarımın yataydaki uzanışını engellememek için, aydınlatma elemanları Yeşil Kabuk hattı boyunca şerit biçiminde tasarlanmıştır. Yine araziye yayılan kent mobilyaları için çizgisel aydınlatma yüzeyleri kent mobilyaları ile birlikte tasarlanmıştır.
Bisiklet park noktaları ile Kaybis durakları, bisiklet şarj istasyonları bir arada düşünülerek, zemindeki oyuklara bisikletlerin park edilmesi için alanlar üretilmiş, yerden yükselen yüzeyler sayesinde gerekli teknik donatıların oluşturulması sağlanmıştır. Otobüs durakları arazinin doğu ve batı kenarlarında, araziyle aynı dilde tasarlanmış yüzeylerin altında oluşturulmuş, tasarımın bütünlüğü sağlanmıştır.
Kovuk boyunca bulunan ticari alanlar ile çevre yapıların altındaki ticari alanların cepheleri, bu hacimlerin kendi duvarları uzatılarak, üzerlerine dikeyde yerleştirilen tabelalarla tanımlanmış, proje içinde ve çevresinde ekstra bir yüzeye ihtiyaç olmadan bütüncül bir görünüm sağlanmıştır.
Peyzaj Yaklaşımı
Yeşil kabuk tasarımı ile entegre geliştirilmiş olan peyzaj yaklaşımı, var olan arazi eğimine en az müdahaleyi amaçlamaktadır. Aynı zamanda kesintisiz yeşil alan, kentsel koru ve kentsel boşluk oluşturmayı hedefleyen yaklaşım tüm peyzaj elemanlarını yeşil kabuk üzerine konumlandırır. Bu bağlamda peyzaj elemanı olarak seçilen bitkiler ve ağaçlar Talas’a ait endemik bitkiler arasından seçilmiştir. Bölgede yaygın olarak yetişen Alıç ağacı, Bektaşi üzümü, Gilabiru, Kayısı ve Nar ağaçları ile Limon Servi iklimsel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yeşil kabuk üzerine yerleştirilmiştir. Kovuk’a çıkan yollar ve alan içinde konumlanan sert zeminlerde kullanılan parçalanmış taş doku, suyun toprak tarafından emilimine izin vermekte bu yolla, yağmur ve kar sularının yer altı suyuna dahil olmasını sağlamaktadır.
Peyzaj tasarımına ek olarak, Kovuk’un ortasına yerleştirilen Çınar Ağacı hem meydanı hem de caminin varlığını vurgulamaktadır. Kovuk'ta bir Çınar Ağacı dallarıyla tüm meydanı kaplarken, hem meydanın toplum belleğindeki yerini edinmekte, hem de Talas'ın zengin tarihini simgelemektedir.