Competition: Torbalı Belediyesi, Hizmet Binası, Pazaryeri ve Otopark ile Yakın Çevresi Ulusal Mimari Proje Yarışması
Elimination: 2nd Turn
Project: Kamusal Katman
Designer: Duhan Ölmez, Damla Gül Begüm Keke Ölmez, Büşra Bülbül, Barış Can Yılmaz
KAMUSAL KATMAN
Kentler kamusal ve özel, fiziksel ve fikirsel birçok katmanın bir araya gelmesi, iç içe geçmesi ile oluşur. Bu farklı fonksiyonlara hizmet eden kent katmanları sürekli olarak devinim içindedir, değişir, farklılaşır, dönüşür.
Yaşadığımız toplumda günlük olarak nitelendirilen, yeme-içme, sosyalleşme gibi eylemler konutların dışına taşarak kamusal alanlarda kendilerine yer bulurlar. Kamusal alanlardaki sosyal donatı ihtiyacının artması sonucu, nitelikli mekân talebi de gün geçtikçe yükselmektedir.
Kamusal mekân, kentlinin özgürce kullanabildiği, gezip dolaşabildiği, sokak, cadde ve meydan gibi kent parçalarına karşılık gelir, aynı zamanda bu mekanların mülkiyeti kamuya aittir. Ancak mülkiyetin kamuya ait olması “kamusallık” için yeterli bir kriter değildir, bu alanların sosyal ve kültürel donatılar ile örülmüş olması, çeşitli aktivitelere olanak sağlaması ile ancak “kamusallık” kavramı bu mekanlarda vücut bulabilir.
Bu bağlamda birçok kentte olduğu gibi Torbalı'da da kamusal mekân ihtiyacı artmaktadır. Torbalı, İzmir’in sanayi merkezlerinden biridir. Bu durum, şehrin merkezinin ve siluetinin ticari bir öneme de sahip olduğunu göstermekte, prestiji için hayati bir unsur olmasını sağlamaktadır. Söz konusu proje alanı, kentin merkezinde, ESHOT, İZBAN ve dolmuş gibi ulaşım ağlarının kesişim noktasında konumlanmıştır. Bu açıdan değerlendirildiğinde kent merkezinin karşılama noktası niteliğindedir. Yarışma alanının yakın çevresi aynı zamanda kentin ticari merkezini de oluşturmaktadır, ancak birçok aktivitenin yoğunlaştığı bölge, sosyal ve kültürel donatılar açısından yoksun durumdadır. Bölgenin, kentin bütünü ile kurduğu bu ilişki yerleşim kararları ve tasarım prensiplerinin şekillenmesinde büyük rol oynamaktadır.
Tasarım Kararları
Ana tasarım kararları, kent merkezinin dinamik yapısı, İZBAN ve demiryolu hattının oluşturduğu sınır, yaya ve araç trafiği ile kentinin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak oluşturulmuştur.
Yarışmanın gereği olarak tasarlanan tüm yapılar, mekân ile bağlam arasında bütüncül bir etkileşim yaratmayı amaçlamaktadır. Üç farklı fonksiyon grubu için üretilen mekânsal kurgular, mevcut sokak örüntüsü ile yüksek ölçüde ilişki kuracak, yaya sirkülasyonunu destekleyecek, sosyal ve kültürel anlamda mevcut dokuyu beslerken, kamusal bir deneyim oluşturmayı amaçlamaktadır.
Meydanlar kentte kamusal deneyimlere olanak sağlayan, dinamik mekanlardır, herkes tarafından erişilebilir, ortak yaşam alanı yaratan, sosyal ve kültürel donatılar ile bezenmiş kent dokularıdır. Proje, farklı kotlarda üretilen meydanların birbirine bağlanması ile hayat bulur. Sürekliliği ön plana koyan meydan kurgusu ile merkezden tren yolunun öte tarafına doğru bölünmeyen bir sosyal aks oluşturur. Tasarlanan meydanlar, yeni işlevler ile farklı aktiviteleri birbirine bağlarken, kent belleğine katkıda bulunur ve kamusaldan özele doğru bir hiyerarşi içeren katmanlar yaratır. Projenin genelindeki katmanlaşma, farklı fonksiyon gruplarını destekler ve aktiviteleri birbirine bağlar. Ana katmanlar (Meclis Katmanı ve Meclis Üstü Halk Meydanı, Pazar Üstü Katmanı, Meydanları, Otopark Üstü Katmanı ve Restoran Katmanı) formal olarak birbirlerine referans verdikleri gibi, her katmandan diğer katmanları görecek izleme noktaları oluştururlar. Aynı zamanda bu katmanlaşma farklı fonksiyonel ihtiyaçlara mekân oluşturur, yapıların günün farklı saatlerinde ve dört mevsim kullanılabilirliğini artırır.
Tasarımın bel kemiğini oluşturan, zarif strüktürel sistem, Metropolis ve yakınlardaki birçok antik kentten esinlenerek, kaynağını stoadan alır. Stoa, gezinti ya da buluşma alanı oluşturacak büyüklükte antik portik ya da çatılı sütun dizisi anlamındadır (Hasol,2012). Genellikle stoa ticari alanların çevresinde örgütlenir. Bu strüktürel sistem kamusal alanları farklı aktivite olanakları ile tanımlar. Farklı fonksiyon gruplarının arasına sızarak geçiş mekanları oluşturur. Bu bağlamda projenin genelinde sosyalleşme ve kültürel donanım imgesi haline gelir. Kent ile yapı arasındaki ilişkiyi güçlendirir. Stoa örgütlenmesi tasarımın kamusaldan özele geçişi noktalarında da kullanılmış, tasarımın her noktasında görülen yapılar, kamusallığın ve işlevselliğin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
Halihazırda bulunan alt geçit, İZBAN hattının oluşturduğu sınırı kırmak için zayıf bir bağlantı sağlamaktadır. Bu bağlantının güçlendirilmesi için alt geçidin girişi genişletilmiş ve tasarlanan Pazar alanında sunulan akslarla bağlantılı hale getirilmiştir. Bu sayede tasarım, kentsel donatıların da yardımıyla daha erişilebilir hale gelmiş, bütüncül bir şekilde birlikte çalışması sağlanmıştır.
Halihazırdaki şehir meydanına pivot noktası olarak görünen kavşağın yeri değiştirilmeden tekrar tasarlanmıştır. Kavşağın kent belleğindeki meydan algısı aynen korunmuş, geçtiğimiz yıllarda değiştirilmiş, kentli için tarihi ve sembolik önemi bulunan "Tanrıça Demeter ve Kızı Kore" heykelinin tekrar yerleştirilmesi öngörülmüştür.
Projeye konu olan arazi ve çevresindeki yeşil alan eksikliği ile meydan, toplanma, aktivite alanı ihtiyaçları, kesintisiz ve sürekli bir aks sayesinde meydandan, İZBAN durağının arkasına kadar ilerlemesi sağlanmış, zeminde meydanlar, sosyal ve kültürel aktivitelerin yer alabileceği bir aks yaratılmıştır.
Trafik akışı şehrin halihazırda bulunan yoğun akslarındaki ağırlığı hafifletecek, alan ve çevresinde araç park ihtiyacını, trafiğe yük olmadan azaltacak biçimde düşünülmüştür. Bu kapsamda belediye binası ile pazar alanı arasında kalan yol yavaşlatılmış, yaya üstün bir hale getirilerek proje kapsamında tekrar düzenlenmiştir. Pazar kuzey-doğusunda yer alan binalara bitişik olan kısımda ise yeni bir ring alanı oluşturularak hem pazar fonksiyonunu destekleyecek hem de meydan kullanımında insanların rahatça duraksama ihtiyacını giderebilecek bir şekilde tasarlanmıştır.
Proje alanlarından Pazar ve Belediye Binası alanları, üst kotta bir araya getirilmiş, halkın kullanabileceği bir sirkülasyon aksı sayesinde belediye binasının kamusal fonksiyonlarını destekleyici yeni bir katman oluşturulmuştur.
Pazar Alanı
Perşembe günleri kurulan Pazar, alanda yoğun bir yaya trafiği oluşturur. Pazar alanında tasarlanan strüktür esnek kullanım şekillerine olanak sağlar, özellikle pazarcıların ihtiyaçları düşünülerek tasarlanmıştır ve sabit, hareketli tezgahların yanı sıra, ekstradan oluşturulabilecek ticari kullanımlı objelerin de yer almasına olanak sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Pazar alanına stratejik olarak yerleştirilen strüktür, pazarcıların, kent pazarlarında sıkça kullandıkları bir teknik olan, üst örtülerini kolaylıkla kurmalarına olanak sağladığı gibi, tezgâhları için de taşıyıcı alanlar oluşturur. Aynı zamanda birçok noktada strüktür bulunması, pazarcıların altyapı ihtiyaçlarına da cevap verilmesinde kilit rol oynamaktadır. Hafif strüktür sayesinde pazarcıların ürünlerini sergileyebilecekleri yeni yüzeyler de oluşturulabilmektedir. Pazar, kurulduğu günlerde en az 300 tezgâh ile hizmet verebilecek şekilde tasarlanmıştır. Perşembe günleri kurulan kent pazarı dışında daha küçük ölçekli, özelleşmiş pazarlar ya da kermes gibi pazar niteliğindeki etkinliklere de uygun bir alan üretilmiştir.
Pazarcıların ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yeraltı otoparkına araçların giriş çıkışları gözetilmiş, pazarcıların araçlarından ürünlerini kolaylıkla yukarı çıkarabilecekleri düşey sirkülasyonlar düzenlenmiştir. Pazar alanının kuzey-doğusunda oluşturulmuş yol sayesinde pazarcıların ürünlerini rahatlıkla alana sokabilecekleri ulaşım aksları tasarlanmıştır.
Pazar kurulmayan günlerde ise farklı kotlarda ve büyüklüklerde meydanların bir araya gelerek kentsel ölçekte bir kamusal mekân kurgusuna ulaşır. Farklı kotlarda konumlandırılmış kentsel mobilyalar ve amfiler ile çeşitli kullanım senaryolarına olanak sağlar. Tasarlanmış donatılar küçük gruplar için sosyalleşme olanaklarına imkân yaratır. Aynı zamanda daha büyük amfi gibi mekanlar kitlesel etkinliklere de uygundur. Hafif strüktürlü yapı pazar fonksiyonu ve sirkülasyon balkonlarının yanı sıra, zemin katta belediye binası yanı amfisi, alt geçit karşılama meydanı, şehir meydanı, pazar yeri meydanı, ticari meydan, üst kotlarda ise açık sinema amfisi, 2 adet kültür meydanı, 2 adet sosyal meydan ve bir seyir terası oluşturmaktadır. Belediye hizmet binasının cephesinde düşünülmüş sinema ekranı ile tüm meydan bir açık hava sinemasına dönüşür. Bunların yanı sıra geniş bir meydan sağlayarak kurtuluş günü etkinlikleri ve festivallere ev sahipliği yapabilir. Strüktürün değiştirilebilir, eklemlenebilir yapısı, mekânsal ihtiyaçlara hızlıca cevap verebilmektedir. Bu kapsamda meydan yalnızca statik bir tasarımdan ziyade, evirilebilir, tekrar düzenlenebilir ve kentlinin ihtiyacı ve talebi doğrultusunda gelecekte güncellenebilir bir yapı oluşturmaktadır.
Belediye Hizmet Binası
Belediye hizmet binası doğası gereği ciddi ve hiyerarşi barındıran bir mekandır. Bu algıyı kırmak ve Torbalı Belediyesinin şeffaflığını, katılımını ve iş birliğini esas alan anlayışını yansıtmak tasarım kararlarının temelini oluşturmaktadır. Bu temelden yola çıkarak zemin kat, çevresi ile azami oranda ilişki kurar ve pazar alanı (meydan) ile çalışır durumdadır. Bu esasa dayanarak giriş alanında kullanıcıyı ilk olarak kentsel amfi karşılar üst kotlara ana bağlantıyı sağladığı gibi, bu kotta bir meydan oluşturur. Amfi aynı zamanda etkinlik alanı olarak kullanılabildiği gibi, bir halk forumu da oluşturur. Vezneler ise amfi ile birinci dereceden ilişkili olarak, kapalı ve açık mekanlarda beklemeye olanak sağlayacak şekilde, belediyenin yanındaki meydanlarla ilişkili ve azami şekilde akışkan bir şekilde çözülmüştür. Kent boyunca kesintisiz bir şekilde gelen sirkülasyon aksı, açık alanların bir uzantısı olan belediye giriş amfisi ve yapı içerisindeki boşluk sayesinde sürekli bir şekilde yapının içine nüfus etmektedir.
Meclis katmanına kadar kentli ile yakın ilişki kuran birimler konumlandırılmıştır. Ardından meclis bir kamusal katman olarak oluşur. Tüm şehri(n) görebileceği bir noktada konumlanan meclis, çehresini şehre döner. Meclis önündeki fuaye ve kokteyl alanı ile dinleyici sirkülasyonu birincil derecede ilişkilenir. Hazırlanan hacimlerin şeffaflığı sayesinde kentli ile meclisin toplandığı alanlar arasında fikirsel olarak kurulacak güven, fiziksel çevreye de yansımaktadır. Meclisin üstünde, strüktürler ile tanımlanmış bir kamusal meydan olan Halk Meydanı ortaya çıkar. Bu meydan halkı meclisin üzerine taşır, halkın karar mekanizmasının en üstünde olduğunu kavramsal boyutta hatırlatır. Kentli bu meydan sayesinde meclisin içindeki toplantıyı gözlemleyebilir ve bir seyir terası oluşturan bu katmanda çeşitli aktivitelerde zaman geçirebilir.
Meclis ve Halk Meydanı katmanın üzerinde ise kentli ile ilişkisi daha az olan özelleşmiş birimler yerleştirilmiştir. Böylece meclis katmanı kamusal bir alan yaratırken halk ile yönetimi birleştiren bir bölge oluşturur. Makam Odası ile Başkan Yardımcıları bu alanda tasarlanmıştır. Makam odası yapının en üstünde, kente dönük olarak oluşturulmuştur ve tasarlanan tüm alanları gözlemleyebilen bir konumdadır.
Belediye binası yapısı içerisinde oluşturulan devasa galeri boşluğu sayesinde dolaşım yapının her yerinden gözlemlenmektedir. Bunun yanı sıra mekânın ihtiyacı olan temiz hava ve doğal ışık da hacimlerin derinlikleri düşürülerek pasif olarak sağlanır. Bu anlamda yapının sürdürülebilir yaklaşımı ön plana çıkmaktadır.
Halk, Servis ve Protokol asansörleri ayrı düşünülmüş, birbirlerini kesmeyecek şekilde yapının kuzey-doğu kısmında servis mekanlarıyla birlikte tasarlanmıştır. Zemin kattaki otopark ve kat arşivleri pazar alanındaki yeraltı otoparkı ile birleştirilmiştir.
Belediye binası yalnızca bir yönetim alanı olarak değil, melez bir mekân kurgusu ile katılımcı ve kamusal bir yapı örgütlenmesi sayesinde, farklı katmanların bir araya gelmesi sağlanarak tasarlanmıştır.
Otopark ve Restoran
Otopark ihtiyacı yeraltı ve üstü iki farklı otopark kütlesinin bir araya gelmesinden oluşur. Bu sayede yapının ısı adasına olan etkisi düşürülerek, ortasında bir yeşil alan yaratılmış ve yapının zemin alanı düşürülmüştür. Otopark hacminin üstünde tasarlanan restoran, İZBAN’ın oluşturduğu sınırın diğer tarafında sosyal bir donatı olmakla birlikte, pazar alanı ve belediye hizmet binasına izleme noktası oluşturur. Restoranın girişi otopark kütlesinin önünde, yeni bir meydan oluşturarak yukarı doğru tüm yapıdan ayrı yükselir. Restoranın oluşturduğu katman, güneyinde yer alan otopark üstü Halk Meydanı ile bir arada çalışarak, geniş kapsamlı etkinliklere alan sağlamaktadır. Bu meydan otoparkın en üst katında, açık olarak tasarlanmıştır. Aynı zamanda projenin genelinde olduğu gibi strüktürel elemanlar ile kamusallığı tanımlar. Otopark yapısının üstünde sosyal ve kültürel bir örgütlenme yaratır.
Maliyet Öngörüleri
Önerilen proje strüktür ve tefrişatı da dahil olmak üzere konvansiyonel yapı üretim sistemleri sayesinde üretilebilmektedir. Betonarme strüktüre eklemlenen hafif çelik elemanlar sayesinde ortalama bir 4B sınıfı yapı ile örtüşen maliyetler oluşturacaktır. Kent için tasarlanmış mobilyalar ve alanlar ise yine bu hafif strüktürün farklı boyutlarındaki elemanlardan oluşmaktadır ve sürdürülebilir bir tasarım ortaya koymaktadır.
Sayısal Veriler
Proje kapsamında toplamda 38.569 metrekare kapalı alan üretilmiştir. Bunun 11.766 metrekaresi belediye binası olarak, 8.555 metrekaresi katlı otopark, 18.246 metrekaresi ise pazar alanının altında katlı otopark olarak kullanılmıştır. Bunların yanı sıra, pazar ve meydan alanında 8.987 metrekare sert zeminli açık alan üretilmiştir. Pazarın kurulduğu günlerde ve sonrasında kentlinin ihtiyacını karşılayacak bir düzende tasarlanmıştır. Katlı otoparkta 220, pazar alanındaki yeraltı otoparkında 751, belediye binasındaki açık ve kapalı otoparklarda 30 olmak üzere, 1.001 araçlık otopark çözülmüştür.